شکل گیری و پیروزی جنبش های انقلابی به دو دسته شروط و عوامل وابسته است:

الف) شروط لازم، که عبارت است از نارضایتی وسیع و عمیق عمومی از ساختار و کار کرد حکومت و نظام.

ب) شروط کافی عبارتند از: رهبری، ایدئولوژی و سازماندهی جهت بسیج و تمرکزنارضایتی ها برای براندازی دولت و ایجاد تغییرات اساسی. (1) با اوج گیری و پیروزی انقلاب اسلامی در سالهای 57- 1356، 8- 1977 باید گفت که عملکرد حکومت شاه طی بیش از سه دهه فرمانروایی، منجر به ایجاد و بروز نارضایتی وسیع و عمیق عمومی گردید (شرط لازم) عنصر نارضایتی به عنوان شرط لازم انقلاب و جنبش هم در نوشتار تئوریسین ها و پژوهشگران نقل شده است، هم دولتمردان مبتنی بر تجربیات عینی خود آن را تایید کرده اند.در همین رابطه ارتشبد فردوست که نزدیکترین فرد به شاه و از بنیانگذاران ساواک می باشد در خاطراتش چنین نقل می کند:

باید در بحث ریشه های انقلاب اسلامی، عوامل و شرایط پیدایی انقلاب اسلامی را که در واقع عوامل عینی نزدیک و بلافصل انقلاب اسلامی هستند، بررسی کرد. برای این منظور محدوده زمانی سالهای 57 1342 نقطه تمرکز خوبی است تا اندکی به عقب برگردیم و سیر تاریخ و روند واقعیات عینی جامعه را ملاحظه کنیم. در واقع می خواهیم در قالب تحولات سیاسی اجتماعی ایران در سالهای مذکور به جستجوی عوامل و عناصر زمینه ساز انقلاب اسلامی بپردازیم. بر این اساس، عوامل و شرایطی که طی سالهای 57 1342 در ایران وجود داشته و زمینه ساز انقلاب اسلامی شده اند، به شرح زیر مورد بحث قرار خواهند گرفت:

مقدمه

انقلاب اسلامی ایران با سطح وسیع و ریشه های عمیق و تمام ویژگیهای خود بعنوان یک پدیده اجتماعی، معلول و محصول عوامل بسیاری است.هر گروهی با توجه به ملاکات فکری و منافع تشکیلاتی خویش، علتی را برجسته تر می نماید و سعی می کند سلسله علل را به آن علت اصلی برگرداند، با توجه به این مطلب است که تبیین زمینه ها و عوامل انقلاب اسلامی مبحث بنیادی و پر مجادله این نوشتار می باشد.

مارکسیست ها شرایط اقتصادی و مرحله تاریخی هر جامعه را زمینه و علت انقلاب می دانند و بطور کلی اینها هستند که نظریات مدونی در باب انقلاب دارند که به انحاء مختلف این تئوریها تاثیر خود را بر تحلیل اغلب نظریه پردازان انقلابها گذارده است.